Ο πονοκέφαλος αποτελεί μία από τις πιο συχνές επώδυνες εμπειρίες για έναν ασθενή που τον οδηγεί στην αναζήτηση συμβουλής από έναν ειδικό.
Ο πόνος στην περιοχή της κεφαλής (κεφαλαλγία) ή του προσώπου (προσωπαλγία), έχει ιδιαίτερα ετερογενή αιτιολογία.
Υπάρχουν περισσότεροι από 85 τύποι πονοκεφάλου, αλλά για πρακτικούς λόγους κατατάσσονται σε:
Πρωτοπαθείς και δευτεροπαθείς πονοκέφαλοι
- Ως πρωτοπαθής χαρακτηρίζεται η κεφαλαλγία που δεν οφείλεται σε κάποια υποκείμενη βλάβη ή παθολογία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το επώδυνο σύνδρομο αφ΄ εαυτού, συνιστά το ίδιο το πρόβλημα και οι πιο συνηθισμένες μορφές είναι η ημικρανία, η κεφαλαλγία έντασης, η αθροιστική κεφαλαλγία και οι χρόνιοι ημερήσιοι πονοκέφαλοι.
- Ως δευτεροπαθής, χαρακτηρίζεται η κεφαλαλγία που αποτελεί σύμπτωμα μιας νευρολογικής ή παθολογικής αιτιολογίας. Στο μεγαλύτερο ποσοστό τους οφείλονται σε καλοήθη αίτια (π.χ. ιγμορίτιδα) ή στη λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων.
Παρά την ύπαρξη περισσότερων από 85 τύπων κεφαλαλγιών, σε ποσοστό άνω του 90% τα συμπτώματα οφείλονται σε ένα από τους ακόλουθους 4 τύπους.
Οι τρεις πρώτοι τύποι είναι πρωτοπαθείς, δηλαδή κεφαλαλγία τάσης, ημικρανία και αθροιστική κεφαλαλγία, ενώ η κεφαλαλγία από κατάχρηση παυσίπονων είναι δευτεροπαθής.
Κεφαλαλγία τάσης
Είναι η συχνότερη μορφή κεφαλαλγίας. Σχεδόν όλα τα άτομα θα τη βιώσουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Συνήθως, ο πόνος είναι ήπιας ή μέτριας έντασης και διαρκεί από 30 λεπτά έως και 7 ημέρες.
Ο πονοκέφαλος περιγράφεται ως ένα συνεχές αίσθημα πίεσης ή σφιξίματος γύρω από το κεφάλι, συνοδευόμενος από ένταση στους μυς του λαιμού και αίσθημα πίεσης πίσω από τα μάτια.
Ημικρανία
Η ημικρανία αποτελεί μια πρωτοπαθή κεφαλαλγία που υποτροπιάζει. Εμφανίζεται συνήθως για πρώτη φορά κατά την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή και επηρεάζει το 12 έως το 15% των ενηλίκων ηλικίας 18 έως 65 ετών, ενώ είναι 3 φορές συχνότερη στις γυναίκες από ό,τι στους άντρες. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι υποτροπές στις γυναίκες τείνουν να μειώνονται μετά την εμμηνόπαυση.
Η ημικρανία διακρίνεται μεταξύ της κοινής ημικρανίας χωρίς αύρα και στην ημικρανία με αύρα.
- Στην κοινή ημικρανία χωρίς αύρα, ο πόνος είναι σφυγμώδης, εντοπίζεται συνήθως στο ήμισυ της κεφαλής και είναι μέτριας ή μεγάλης έντασης. Διαρκεί από 4 έως 72 ώρες και συνοδεύεται συνήθως από ναυτία και εμέτους, φωτοφοβία ή ηχοφοβία.
- Στην ημικρανία με αύρα, προηγείται ο πονοκέφαλος με οπτικές ενοχλήσεις, όπως χρωματιστές ή φωτεινές κηλίδες, σημάδια, λάμψεις, απώλεια όρασης ή νευρολογικά συμπτώματα, όπως παραισθήσεις ή νευρολογικές διαταραχές. Η διάρκειά της κυμαίνεται από 5 έως 60 λεπτά.
Αθροιστική κεφαλαλγία
Η αθροιστική κεφαλαλγία ανήκει στις τρίδυμο-αυτόνομες κεφαλαλγίες. Είναι πολύ πιο σπάνια από την κεφαλαλγία τάσης και την ημικρανία.
Παρατηρείται συνήθως στους άντρες και ιδιαίτερα ανάμεσα στις ηλικίες 20 και 40 ετών.
Αποτελεί μία από τις πιο επώδυνες εμπειρίες που μπορεί να βιώσει κάποιος κατά τη διάρκεια της ζωής του και χαρακτηρίζεται από πόνο που εντοπίζεται στη μία πλευρά της κεφαλής (συνήθως γύρω από το μάτι ή τον κρόταφο) και διαρκεί από 15 λεπτά έως 3 ώρες.
Συνοδεύεται από συμπτώματα δυσλειτουργίας του αυτόνομου νευρικού, όπως πτώση του ενός βλεφάρου, ερυθρότητα του οφθαλμού, ρινική καταρροή, δακρύρροια και μύση.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι η τάση της να ενεργοποιείται κατά χρονικές περιόδους, διάρκειας εβδομάδων ή μηνών. Στο διάστημα αυτό εμφανίζονται επεισόδια σχεδόν καθημερινά.
Κεφαλαλγία από κατάχρηση παυσίπονων
Είναι η συνηθέστερη δευτεροπαθής κεφαλαλγία και παρατηρείται συνήθως σε άτομα με ημικρανία ή κεφαλαλγία τάσης που κάνουν συχνή χρήση παυσίπονων.
Εμφανίζεται καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά και κυρίως τις πρωινές ώρες. Τα οπιοειδή και οι τριπτάνες έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο σε σύγκριση με τα κοινά παυσίπονα.
Χρήσιμες συμβουλές
Τις περισσότερες φορές, αναζητούμε στο φαρμακείο παυσίπονα για ανακούφιση από έναν πονοκέφαλο με τον οποίο είμαστε εξοικειωμένοι.
Ωστόσο, ορισμένες μορφές πονοκεφάλου, όπως η ξαφνική έναρξη μιας σοβαρής κεφαλαλγίας, η προοδευτική επιδείνωση μιας μόνιμης κεφαλαλγίας, ο πονοκέφαλος που προκαλείται από άσκηση, αλλά και η παρουσία ταυτόχρονων νευρολογικών διαταραχών, χρήζουν άμεσα αναζήτηση ιατρικής συμβουλής.
Ειδικές θεραπείες για την ημικρανία (με τριπτάνες, τρυγική εργοταμίνη και διυδροεργοταμίνη) απαιτούν ιατρική συνταγή.
Η τριπτάνη πρέπει να λαμβάνεται το συντομότερο δυνατό μετά την έναρξη της ημικρανίας και όχι προφυλακτικά ή κατά τη φάση της αύρας.
Μία δεύτερη λήψη εξετάζεται μόνο εάν τα συμπτώματα επανεμφανιστούν ύστερα από μια αρχική βελτίωση και πάντα σεβόμενοι το συνιστώμενο διάστημα πρόσληψης (2 έως 4 ώρες ανάλογα με το είδος της συνταγογραφούμενης τριπτάνης).
Τήρηση ημερολογίου και καταγραφή σημειώσεων
Στους ασθενείς που υποφέρουν από πονοκεφάλους, συνιστάται να τηρούν ημερολόγιο στο οποίο θα σημειώνουν: την ημερομηνία έναρξης του πονοκεφάλου, τη διάρκεια, την ένταση του πόνου, τη ληφθείσα θεραπεία, κ.λπ.
Έτσι, θα είναι σε θέση να εντοπίσουν τυχόν παράγοντες που προκαλούν τους πονοκεφάλους, όπως λόγου χάρη:
– Διατροφικοί παράγοντες: διατροφή πλούσια σε ορισμένα τρόφιμα ή τροποποιημένες διατροφικές συνήθειες (περίοδος νηστείας, υπογλυκαιμία, ακανόνιστα γεύματα).
– Ψυχολογικοί παράγοντες: άγχος ή υπερβολική εργασία.
– Ορμονικοί παράγοντες: η έμμηνος ρύση είναι μια περίοδος ευνοϊκή για ημικρανίες. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι επιληπτικές κρίσεις και η έντασή τους μειώνονται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
– Φάρμακα (αντισύλληψη, αγγειοδιασταλτικά όπως νιτροπαράγωγα ή σιλδεναφίλη κ.λπ.)
– Διάφοροι παράγοντες: φυσική δραστηριότητα, μυρωδιές (αρώματα, καπνός τσιγάρου κ.λπ.), έλλειψη ύπνου ή, αντίθετα, υπερβολικός ύπνος, έκθεση στο φως ή έντονος θόρυβος κ.λπ.
Αλλαγή στον τρόπο ζωής
Ένας υγιεινός τρόπος ζωής είναι απαραίτητος για ασθενείς που υποφέρουν από πονοκεφάλους. Το αλκοόλ ή το κάπνισμα μπορούν να προκαλέσουν πονοκεφάλους.
Η κατανάλωση καφέ μπορεί να ευθύνεται για χρόνιους καθημερινούς πονοκεφάλους.
Στο σπίτι, απομακρύνετε τα προϊόντα που προκαλούν πονοκέφαλο (ορισμένες κόλλες, χρώματα, ορισμένα προϊόντα καθαρισμού).
Παρατηρήστε εάν οι πονοκέφαλοι προέρχονται από υπερβολικό ή ανεπαρκή ύπνο. Η κόπωση και το ακανόνιστο πρόγραμμα ύπνου, πυροδοτούν την ημικρανία.
Το ίδιο και τα ταξίδια, οι μεταβολές του καιρού, το άγχος, τα ακανόνιστα γεύματα, η αφυδάτωση, κ.λπ.
Σε περίπτωση κρίσης κεφαλαλγίας, ένας αποτελεσματικός τρόπος για τον περιορισμό των συμπτωμάτων είναι η ανάπαυση στο κρεβάτι, σε χώρο με δροσερή θερμοκρασία, χωρίς φως ή θόρυβο.
Τα προϊόντα συμβουλής
Υπάρχουν πολλές θεραπευτικές οικογένειες στο φαρμακείο, διαθέσιμες χωρίς ιατρική συνταγή. Η παρακεταμόλη είναι το φάρμακο πρώτης γραμμής.
Σε δόση 1 g, έχει αποδειχθεί ότι παρέχει ανακούφιση μετά από δύο ώρες για τους μισούς ασθενείς με κρίσεις ημικρανίας.
Ορισμένοι συνδυασμοί, όπως η παρακεταμόλη με κωδεΐνη και καφεΐνη, μπορούν να διαχειριστούν τον πόνο μέτριας έως σοβαρής έντασης ή που δεν ανταποκρίνεται στη χρήση περιφερειακών αναλγητικών μόνο.
Μεταξύ των ΜΣΑΦ, η ιβουπροφαίνη έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στις ημικρανίες.
Λαμβάνεται ξεκινώντας με 200 mg και στη συνέχεια αυξάνεται σε 400 mg εάν χρειάζεται.
Σε κάθε περίπτωση πάντως να είστε προσεκτικοί με τις αντενδείξεις και τις ανεπιθύμητες ενέργειες (π.χ. ναυτία, διάρροια, έλκη, πεπτική αιμορραγία, κ.λπ.).
Τα οπιούχα, όπως η κωδεΐνη, πρέπει να αποφεύγονται, καθώς μπορούν να οδηγήσουν σε κατάχρηση ή ακόμη και σε εθιστική συμπεριφορά. Επιπλέον, μπορούν να επιδεινώσουν τη ναυτία.
Από τα μη φαρμακευτικά σκευάσματα, χρήσιμο επίσης για την αντιμετώπιση της κεφαλαλγίας είναι το Meadowsweet, η λεγόμενη «φυτική ασπιρίνη», που βασίζει την δράση της στα σαλικυλικά που περιέχονται στις ανθισμένες κορυφές του.
Όμοια μπορεί να χρησιμοποιηθεί η λευκή ιτιά (Salix alba) για τα σαλικυλιωμένα παράγωγά της με αναλγητικές ιδιότητες.
Τέλος, ανακούφιση στις κεφαλαλγίες μπορεί να προσφέρει το έλαιο μέντας για τοπικό μασάζ, το πολύ μέχρι 3 φορές την ημέρα.
Κωνσταντίνος Δημαράκης, Φαρμακοποιός
