O κρόκος είναι μπαχαρικό που προέρχεται από το λουλούδι του Crocus sativus και είναι ευρέως γνωστός στην Ευρώπη ως safran.
Το σαφράν έχει ύψος 20-30 cm και φέρει μέχρι τέσσερα λουλούδια με ζωηρά πορφυρά στίγματα, τα οποία συλλέγονται και ξηραίνονται για να χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια κυρίως ως καρύκευμα και χρωστική ουσία σε τρόφιμα.
Η ιστορία της καλλιέργειας του κρόκου εκτείνεται σε πάνω από τρεις χιλιετίες.
Ο κρόκος σαν φυτό χρωστική ουσία, φάρμακο, βότανο ή άρτυμα, ήταν γνωστός τόσο στην αρχαία Ελλάδα όσο και στους άλλους αρχαίους λαούς.
Ορισμένοι υποστηρίζουν πως ο κρόκος προήλθε από την Ανατολή όπου έγινε και η πρώτη καλλιέργειά του.
Άλλοι υποστηρίζουν πως κατάγεται από την Ελλάδα, στην οποία και πρωτοκαλλιεργήθηκε κατά την μεσομινωϊκή περίοδο.
Την άποψη αυτή ενισχύει μία τοιχογραφία εκείνης της εποχής (1600 π.χ.) “Ο ΚΡΟΚΟΣΥΛΛΕΚΤΗΣ”, που βρέθηκε στα ανάκτορα της Κνωσσού και απεικονίζει άτομο, που μαζεύει λουλούδια κρόκου σε κόνιστρο.
Σύμφωνα με την τελευταία εκδοχή, με τις εκστρατείες του Μ.Αλεξάνδρου διαδόθηκε στην Ανατολή.
Ήδη από τη Μινωική εποχή, ο κρόκος φαίνεται ότι άρχισε να χρησιμοποιείται ως φάρμακο.
Το σαφράν αναφέρεται σε κείμενα της αρχαίας κινεζικής ιατρικής και είναι συστατικό της κινεζικής φαρμακοποιίας.
Η ιατρική χρήση του κρόκου διαδόθηκε στην Ευρώπη με την ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ατόνησε μετά την κατάρρευσή της, αναζωπυρώθηκε με την αραβική επέκταση και επεκτάθηκε και στην Αμερική μέσω των ευρωπαίων εποίκων.
Οι Άραβες συστηματοποίησαν εκτενώς την καλλιέργεια και την ιατρική χρήση του κρόκου.
Η σημερινή καλλιέργεια του κρόκου στην Ελλάδα (περιοχή Κοζάνης) έχει εισαχθεί από την Αυστρία κατά το 17ο αιώνα.
Πιο συγκεκριμένα, τη μετέφεραν Κοζανίτες έμποροι, που εκείνη την εποχή διατηρούσαν στενές εμπορικές σχέσεις με την Αυστρία.
Η πρώτη κροκοπαραγωγός χώρα σήμερα είναι το Ιράν, αλλά η Ελλάδα παράγει υψηλής ποιότητας κρόκο.
Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιήθηκε παραδοσιακά ως εμμηναγωγό, αντισπασμωδικό και διεγερτικό.
Ο κρόκος σήμερα χρησιμοποιείται στην ιατρική, ζαχαροπλαστική, μαγειρική, ποτοποιία, ζωγραφική.
Κρόκος και Σύγχρονες Ιατρικές Χρήσεις
Όπως στην περίπτωση όλων των βοτάνων όταν χρησιμοποιούνται για ιατρική χρήση, οι δοσολογίες που χρησιμοποιούνται είναι πολύ υψηλότερες των δοσολογιών που χρησιμοποιούνται για διατροφική χρήση.
Πρέπει να λαμβάνεται λοιπόν μέριμνα το βότανο να είναι ελεύθερο προσμίξεων και να υπάρχει η ενδεικνυόμενη ιατρική παρακολούθηση για τον καθορισμό της δοσολογίας και της διάρκειας της θεραπείας.
Οι ιατρικές χρήσεις του κρόκου οφείλονται σε μια ποικιλία βιολογικών ενεργών ουσιών που περιέχει.
Ο κρόκος περιέχει πάνω από 150 πτητικές και αρωματικές ενώσεις με ποικίλες φαρμακοδυναμικές δράσεις όπως είναι η crocin (υπεύθυνη για το χρώμα), η picrocrocin (υπεύθυνη για την πικρή γεύση), το safranal (υπεύθυνη για την οσμή και γεύση), η ζεαξανθίνη, το λυκοπένιο, α- και β-καροτένια, τερπένια αλκοόλες τερπενίου και εστέρες.
Σήμερα ο κρόκος χρησιμοποιείται από την ιατρική:
• Σε προβλήματα υπέρτασης
• Σε καρκινώματα
• Σε καταστάσεις άνοιας
• Σε άγχος και κατάθλιψη
• Σε σεξουαλικά προβλήματα
• Ως αντισπασμωδικό
• Σε καταστάσεις κακής μνήμης
• Σε στεφανιαία καρδιακή νόσο
• Σε λοιμώξεις
• Σε ισχαιμική αμφιβληστροειδοπάθεια
• Σε παχυσαρκία
Παρενέργειες της Χρήσης Κρόκου
Κατά την διατροφική χρήση, εκτός από αλλεργικές αντιδράσεις σε ευαίσθητα άτομα, δεν έχουν περιγραφεί άλλες παρενέργειες.
Ωστόσο οι ποσότητες που χρησιμοποιούνται για ιατρική χρήση είναι εξαιρετικά μεγαλύτερες των ελάχιστων δόσεων που χρησιμοποιούνται κατά την διατροφική χρήση του κρόκου.
Όπως και με κάθε βότανο που χρησιμοποιείται για ιατρική χρήση, είναι σημαντικό το βότανο να είναι καθαρό χωρίς προσμίξεις.
Όταν χορηγείται συστηματικά σε δραστικές δοσολογίες πρέπει πάντοτε να προηγείται ιατρική εξέταση από έμπειρο ιατρό με ανάλογη γνώση, προς αποφυγή παρενεργειών.
Η ιατρική χρήση πρέπει να γίνεται υπό σωστή ιατρική παρακολούθηση για να αποφευχθούν παρενέργειες όπως αιμορραγίες, καθολική χρώση βλεννογόνων, διάρροια και δηλητηρίαση.
Δρ. Αναστασία Μοσχοβάκη, Ιατρός, Ειδική Παθολόγος
www.y-o.gr
