Η υπεριώδης ακτινοβολία που φτάνει στην επιφάνεια της γης αντιπροσωπεύει μόνο το 5% της ηλιακής ακτινοβολίας.
Συνίσταται κατά 95% από UVA και κατά 5% από UVB ακτίνες.
Η βλαπτική ικανότητα των ακτίνων UV είναι ακόμη πιο σημαντική, όσο το μήκος κύματός τους είναι μικρό.
Πιθανώς οι πιο επικίνδυνες UVC (μήκος κύματος μεταξύ 40 και 280 nm) απορροφώνται σχεδόν πλήρως από τη στιβάδα του όζοντος.
Αντίθετα, η διείσδυση των ακτίνων UV μέσω του δέρματος είναι όλο και βαθύτερη, όσο το μήκος κύματός τους είναι μεγαλύτερο.
Οι ακτίνες UVB (280-315 nm) φτάνουν στο βασικό στρώμα της επιδερμίδας, όπου διεγείρουν την παραγωγή μελανίνης.
Ο καρκίνος του δέρματος, με τον οποίο συνδέονται, είναι το αποτέλεσμα των φωτοχημικών αντιδράσεων που προκαλούν στο DNA.
Οι ακτίνες UVA (315-400 nm), λιγότερο δραστικές, αλλά τα πιο διεισδυτικές, φτάνουν στα βαθύτερα στρώματα του δέρματος, προκαλώντας οξειδωτικό στρες και αποτελούν πηγή ελευθέρων ριζών, υπεύθυνων για κυτταρικές βλάβες (γήρανση του δέρματος, καρκινογένεση κ.λπ.).
Η δράση τους είναι αργή και αθροιστική και η επικινδυνότητά τους επιδεινώνεται από το γεγονός ότι δεν δημιουργούν αίσθηση καψίματος.
Φυσική άμυνα του δέρματος
Οι τρίχες, τα μαλλιά, η κεράτινη στοιβάδα της επιδερμίδας και η μελανίνη, συμμετέχουν στη φυσική μάχη του δέρματος ενάντια στις επιθέσεις των ακτινοβολιών UV.
Συμμετέχουν δύο μηχανισμοί:
1. Πάχυνση της επιδερμίδας
Κάτω από τη δράση των UVB, η επιτάχυνση των μιτώσεων κερατινοκυττάρων στο επιδερμικό βασικό στρώμα, επιτρέπει τη φωτοπροστασία των κυτταρικών πυρήνων.
2. Προσαρμοστική μελάγχρωση
Υπό τη δράση των UVB και UVA, διεγείρονται όλα τα στάδια της μελανογένεσης, προκαλώντας αύξηση της ποσότητας της μελανίνης που υπάρχει στο δέρμα.
Xρωστική που παράγεται από μελανοκύτταρα, η μελανίνη απορροφά έως και το 85% των ακτίνων UVB που φτάνουν στην επιδερμίδα και το 50% των ακτίνων UVA που φτάνουν στο κυρίως δέρμα.
Η προσαρμοστική ή έμμεση μελάγχρωση ή μαύρισμα, εμφανίζεται περίπου 3 ημέρες μετά την έκθεση, διαρκεί 3 έως 4 εβδομάδες, εντείνεται με την περαιτέρω έκθεση και εξελίσσεται σε απολέπιση.
Διαφοροποιείται από την άμεση μελάγχρωση, μια φωτο-οξείδωση των προδρόμων μορίων μελανίνης υπό την επίδραση των UVA και της ορατής ακτινοβολίας.
Αυτό το άμεσο μαύρισμα εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της έκθεσης και πιο γρήγορα, ειδικά σε σκούρο δέρμα, αλλά εξαφανίζεται σε λίγες ώρες και δεν διεγείρει τη μελανογένεση.
Ευεργετικά αποτελέσματα του ήλιου
Εκτός από την ευεξία που προσφέρει η ηλιακή ακτινοβολία, έχει και άλλα θετικά αποτελέσματα, όπως η σύνθεση της βιταμίνης D3, η ρύθμιση του ύπνου και της διάθεσης.
Επιπλέον, τα συμπτώματα ορισμένων ασθενειών, όπως ψωρίαση, ατοπική δερματίτιδα ή λεύκη, μπορεί να υποχωρήσουν προσωρινά με τον ήλιο.
Βραχυπρόθεσμες δυσμενείς επιπτώσεις
Το «ηλιακό έγκαυμα», το οποίο προκύπτει από υπερέκθεση στην UVB ακτινοβολία, έχει ως αποτέλεσμα φλεγμονώδη αντίδραση, αγγειοδιαστολή και κοκκίνισμα του δέρματος, που μερικές φορές συνοδεύεται από πονοκέφαλο και / ή έμετο.
Εμφανίζεται 6 έως 8 ώρες μετά την έκθεση και γενικά εξασθενεί έπειτα από 48 ώρες.
Η φωτοεπιπεφυκίτιδα και η φωτοκερατίτιδα, προκύπτουν από φλεγμονή του επιπεφυκότα ή του κερατοειδούς του οφθαλμού από υπεριώδεις ακτίνες, το ισοδύναμο του ηλιακού εγκαύματος σε αυτούς τους ιστούς.
Επώδυνη μεν, αλλά αναστρέψιμη μετά από μερικές ημέρες.
Φωτο-ανοσοκαταστολή. Οι ακτίνες UV μειώνουν την ένταση των ανοσολογικών αντιδράσεων του δέρματος.
Βραχυπρόθεσμα, αυτές οι μεταβολές θα μπορούσαν να είναι η αιτία της επανεμφάνισης λοιμώξεων (έρπης, ποικιλόχρους πιτυρίαση, κ.λπ.), και μακροπρόθεσμα, να ευθύνονται για μείωση της άμυνας έναντι ορισμένων καρκίνων του δέρματος.
Εξωγενής φωτοευαισθητοποίηση, που οδηγεί σε φωτο-δερματοπάθειες σύμφωνα με 2 μηχανισμούς:
1. Της φωτοτοξικότητας, μια δοσοεξαρτώμενη αντίδραση στην οποία ο φωτοευαισθητοποιητικός παράγοντας απορροφά την UV ακτινοβολία.
2. Της φωτοαλλεργίας, που ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα μετά από προηγούμενη ευαισθητοποίηση και μπορεί να επιμείνει και μετά την απομάκρυνση από τον ήλιο.
Πολύμορφο εκ φωτός εξάνθημα. Πρόκειται για ανοσολογική απάντηση υπό την επίδραση των ακτίνων UVA που επηρεάζεται το 15% του πληθυσμού, εκ του οποίου το 85% είναι γυναίκες, ανεξάρτητα από τον φωτότυπο.
Μετά από 2-3 ημέρες έκθεσης, παρουσιάζονται φαγούρα και ερυθηματώδεις βλατίδες, συνήθως στα άκρα, στους ώμους και στο ντεκολτέ.
Εξαφανίζονται σε 5 έως 15 ημέρες και επαναλαμβάνονται συχνά από έτος σε έτος.
Μακροχρόνιες δυσμενείς επιπτώσεις
– Φωτογήρανση του δέρματος που είναι μη αναστρέψιμη.
– Διάφοροι τύποι καρκίνων του δέρματος.
Ολίνα Ηλιάδου, MSc Clinical Pharmacologist, MBA in Pharmacy Management, MPharm
www.y-o.gr
