Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια παγκόσμια ανησυχητική αύξηση της συχνότητας των αλλεργικών παθήσεων.
Υπολογίζεται ότι περίπου 1 στα 4 παιδιά υποφέρει από κάποια αλλεργία.
Οι περισσότερες από τις αλλεργικές παθήσεις είναι χρόνιες και ορισμένες είναι δυνατό να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή του παιδιού αν δεν διαγνωσθούν έγκαιρα και δεν αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά.
Τι είναι η αλλεργία;
Αλλεργία είναι το αποτέλεσμα της υπερβολικής αντίδρασης του ανοσοποιητικού συστήματος σε διάφορες ουσίες (π.χ. γύρεις δένδρων, τροφές) που καλούνται αλλεργιογόνα και φυσιολογικά δεν θεωρούνται επιβλαβείς για τον οργανισμό.
Μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία και το άτομο μπορεί να μην αντιδρούσε στη συγκεκριμένη ουσία προηγουμένως.
Οι παράγοντες και οι μηχανισμοί που διαταράσσουν τη φυσιολογική αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος και προκαλούν τις αλλεργίες δεν έχουν πλήρως αποσαφηνισθεί, ενώ καθοριστικό ρόλο φαίνεται να έχει η αλληλεπίδραση γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.
Αλλεργιογόνα και τρόπος δράσης τους
Οι κυριότερες κατηγορίες είναι τα αεροαλλεργιογόνα, τα τροφικά αλλεργιογόνα, τα φάρμακα και τα δηλητήρια υμενόπτερων.
Τα αλλεργιογόνα εισέρχονται στον οργανισμό κυρίως με την εισπνοή, την κατάποση και την επαφή με το δέρμα.
Στην κλασική άμεσου τύπου αλλεργία, η αναγνώρισή τους από το ανοσοποιητικό σύστημα οδηγεί στον σχηματισμό ειδικών αντισωμάτων (IgE), τα οποία προσκολλώνται στην κυτταρική μεμβράνη συγκεκριμένων κυττάρων του οργανισμού (βασεόφιλα και σιτευτικά κύτταρα ή μαστοκύτταρα).
Τα κύτταρα αυτά περιέχουν ισταμίνη και άλλες φλεγμονώδεις ουσίες. Όταν το συγκεκριμένο άτομο έλθει πάλι σε επαφή με το ίδιο αλλεργιογόνο, τότε αυτό θα συναντήσει το αντίσωμα που βρίσκεται στην επιφάνεια των κυττάρων και θα ενωθεί μαζί του με αποτέλεσμα τα κύτταρα να ενεργοποιηθούν και να απελευθερώσουν ισταμίνη και άλλες φλεγμονώδεις ουσίες και να εκδηλωθεί η αλλεργία.
Κύριες αλλεργικές παθήσεις και πώς εκδηλώνονται
Αλλεργική ρινίτιδα
Εμφανίζεται συνήθως στα παιδιά σχολικής ηλικίας. Τα συχνότερα συμπτώματα είναι ρινική καταρροή και συμφόρηση, φταρνίσματα και φαγούρα στη μύτη.
Αν και τα συμπτώματα αυτά μοιάζουν πολύ με εκείνα του κοινού κρυολογήματος, τα παιδιά με αλλεργική ρινίτιδα συνήθως δεν παρουσιάζουν πυρετό και κιτρινοπράσινες εκκρίσεις.
Ορισμένες φορές μπορεί μαζί με τα ρινικά συμπτώματα να υπάρχει αίσθημα φαγούρας στον ουρανίσκο του στόματος ή τα αυτιά, ή να συνυπάρχουν συμπτώματα από τα μάτια όπως κοκκίνισμα, φαγούρα και δακρύρροια, οπότε μιλάμε για αλλεργική ρινο-επιπεφυκίτιδα.
Αλλεργική επιπεφυκίτιδα
Τα κύρια συμπτώματα είναι ερυθρότητα, φαγούρα στα μάτια και δακρύρροια. Συχνά παρατηρείται και οίδημα των βλεφάρων.
Όπως και η αλλεργική ρινίτιδα, οφείλεται κυρίως σε αεροαλλεργιογόνα και ανάλογα με το αίτιο μπορεί να εμφανίζεται εποχιακά ή καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Σε σοβαρές μορφές μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όρασης.
Αλλεργικό άσθμα
Οφείλεται στον ερεθισμό των βρόγχων από την έκθεση σε εισπνεόμενα αεροαλλεργιογόνα, και αποτελεί τη συχνότερη χρόνια πάθηση της παιδικής ηλικίας.
Η χρόνια φλεγμονή των βρόγχων, οδηγεί σε στένωση του αυλού τους και δυσκολία στη ροή του διερχόμενου αέρα μέσα και έξω από το βρογχικό δέντρο.
Τα συνήθη συμπτώματα είναι βήχας, συριγμός, δύσπνοια και αίσθημα σύσφιξης ή πόνου στο στήθος.
Η βαρύτητα των συμπτωμάτων μπορεί να διαφέρει από ασθενή σε ασθενή, ενώ το άσθμα σπάνια γίνεται απειλητικό για τη ζωή.
Η μη έγκαιρη διάγνωση και αποτελεσματική αντιμετώπιση του άσθματος και της χρόνιας αλλεργικής φλεγμονής, μπορεί να οδηγήσουν σε μη αναστρέψιμη βλάβη του βρογχικού δέντρου και τον σημαντικό επηρεασμό της πνευμονικής λειτουργίας.
Ατοπική δερματίτιδα – έκζεμα
Πρόκειται για μια από τις πιο συχνές μη-μεταδοτικές παθήσεις του δέρματος και μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία.
Εμφανίζεται συχνότερα σε βρέφη και μικρά παιδιά, παρουσιάζει εξάρσεις και υφέσεις και συχνά υποχωρεί με την πάροδο της ηλικίας.
Αν και τα ακριβή αίτια που την προκαλούν δεν είναι γνωστά, η κληρονομικότητα παίζει καθοριστικό ρόλο, ενώ διάφοροι παράγοντες όπως αλλεργιογόνα, ερεθιστικές ουσίες, μεταβολές θερμοκρασίας και υγρασίας, λοιμώξεις και έντονο στρες, μπορεί να συμβάλουν στην έξαρση των συμπτωμάτων.
Αν και πολλοί γονείς τείνουν να ενοχοποιούν τροφικά αλλεργιογόνα (π.χ. γάλα, αυγό), στην πραγματικότητα οι τροφές, με εξαίρεση ίσως τους πρώτους μήνες ζωής, σπάνια ευθύνονται για την έξαρση των συμπτωμάτων.
Τροφική αλλεργία
Η τροφική αλλεργία είναι συχνότερη στα πρώτα χρόνια της ζωής, μπορεί όμως να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία.
Το γάλα αγελάδας και το αυγό αποτελούν παγκοσμίως τα δύο συχνότερα αίτια τροφικής αλλεργίας στα παιδιά και ακολουθούν το σιτάρι, η σόγια, οι ξηροί καρποί, το ψάρι, τα άλλα θαλασσινά και ορισμένα φρούτα και λαχανικά.
Τα περισσότερα παιδιά (80-90%) με αλλεργία στο γάλα ή το αυγό, θα ξεπεράσουν το πρόβλημα τους μέχρι την είσοδό τους στο δημοτικό, ενώ η αλλεργία στους ξηρούς καρπούς και το ψάρι συνήθως παραμένει σε όλη τη ζωή.
Κνίδωση – αγγειοοίδημα
Είναι η παθολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από δερματικές βλάβες, σαν αυτές που παρατηρούνται όταν το δέρμα έρθει σε επαφή με την τσουκνίδα.
Οι βλάβες εμφανίζονται κυρίως ως ερύθημα, που στο κέντρο του υπάρχει λευκάζουσα επηρμένη περιοχή.
Μπορεί να συρρέουν κατά περιοχές και να σχηματίζουν πλάκες, έχουν μεταναστευτικό χαρακτήρα, εξαφανίζονται με την πίεση και συνήθως διαρκούν λίγες ώρες.
Συνοδεύονται από έντονη φαγούρα και κνησμό, όμως υπάρχει πιθανότητα να συνυπάρχει καύσος ή άλγος.
Στο αγγειοοίδημα επηρεάζονται οι βαθύτερες στοιβάδες του δέρματος και παρατηρείται χαρακτηριστικό οίδημα.
Συχνότερα εμφανίζεται στο πρόσωπο (χείλη, βλέφαρα), ενώ γίνεται απειλητικό για τη ζωή όταν προσβάλει τη γλώσσα και τον λάρυγγα του παιδιού.
Αναφυλαξία
Είναι η πιο σοβαρή και επικίνδυνη για τη ζωή του ασθενή αλλεργική αντίδραση, η οποία αν δεν αναγνωρισθεί και αντιμετωπισθεί έγκαιρα και αποτελεσματικά μπορεί να οδηγήσει στον θάνατο.
Τροφικά αλλεργιογόνα (π.χ. ξηροί καρποί, γάλα, ψάρι), φάρμακα (π.χ. πενικιλίνη, μυοχαλαρωτικά αναισθητικά), τσιμπήματα από έντομα, και έκθεση σε φυσικό λάστιχο (Latex), αποτελούν τα συχνότερα αίτια αναφυλαξίας.
Ορισμένες φορές μπορεί να προκληθεί μετά από άσκηση σε συνδυασμό ή όχι με κάποιο τροφικό αλλεργιογόνο (π.χ. σιτάρι).
Όταν δεν εντοπίζεται αιτιολογικός παράγοντας καλείται ιδιοπαθής αναφυλαξία.
Συνήθως εκδηλώνεται μέσα σε λίγα λεπτά από την έκθεση στο υπεύθυνο αλλεργιογόνο, με συμπτώματα από διάφορα συστήματα του οργανισμού, ενώ μερικές φορές παρουσιάζει διφασική πορεία με τα συμπτώματα να επανεμφανίζονται σε λίγες ώρες.
Πιο ανησυχητικά είναι τα σημεία από το αναπνευστικό (βρογχόσπασμος, οίδημα λάρυγγα, δύσπνοια) και το κυκλοφορικό (πτώση πίεσης, απώλεια αισθήσεων), που μπορεί να οδηγήσουν σε καρδιοαναπνευστική ανακοπή (αλλεργικό σοκ).
Ασθενείς με ιστορικό σοβαρής αναφυλαξίας πρέπει να έχουν πάντοτε μαζί τους ενέσιμη αδρεναλίνη που αποτελεί το φάρμακο εκλογής στην αντιμετώπισή της.
Φαρμακευτική αλλεργία
Τα συχνότερα φάρμακα που προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις στα παιδιά είναι τα αντιβιοτικά (π.χ. πενικιλίνες, κεφαλοσπορίνες) και τα μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (π.χ. ιβουπροφένη, δικλοφενάκη) τα οποία χρησιμοποιούνται ως αντιπυρετικά και παυσίπονα.
Η αντίδραση στα φάρμακα μπορεί να είναι άμεση (μέσα σε μία ώρα) ή επιβραδυνόμενη, ανάλογα με το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ της έκθεσης στον φαρμακευτικό παράγοντα και στην εμφάνιση των συμπτωμάτων.
Στις ήπιες άμεσες αντιδράσεις συνήθως προέχουν το κνιδωτικό εξάνθημα και το αγγειοίοδημα, ενώ στις βαριές η επιδείνωση της κατάστασης του ασθενή είναι ραγδαία με εκδήλωση σοβαρής συστηματικής αναφυλαξίας (αλλεργικό σοκ).
Στις επιβραδυνόμενες αντιδράσεις, η συχνότερη μορφή είναι τα δερματικά εξανθήματα, που τα περισσότερα μοιάζουν με το εξάνθημα της ιλαράς.
Μπορεί να εμφανισθούν ημέρες μετά την έναρξη της θεραπείας και κατά κανόνα δεν είναι επικίνδυνα.
Αλλεργία στα υμενόπτερα
Στα υμενόπτερα ανήκουν η μέλισσα και τα διάφορα είδη σφηκών και το δηλητήριό τους αποτελεί ισχυρό αλλεργιογόνο για ορισμένα άτομα.
Οι αλλεργικές αντιδράσεις που προκαλούν μπορεί να είναι τοπικές (κοκκίνισμα, πρήξιμο και πόνος στο σημείο γύρω από το τσίμπημα), ήπιες συστηματικές (κνίδωση), μέχρι πολύ σοβαρές συστηματικές (αναφυλαξία), που δυνατόν να απειλήσουν και τη ζωή.
Διάγνωση αλλεργικών παθήσεων
Η διάγνωση των αλλεργικών παθήσεων βασίζεται κυρίως στο λεπτομερές ιστορικό και την κλινική εικόνα, ενώ συχνά απαιτείται η διεξαγωγή εξειδικευμένων αλλεργιολογικών τεστ.
Τα τεστ αλλεργίας συμβάλουν στον ακριβή προσδιορισμό των υπεύθυνων αλλεργιογόνων, την επιβεβαίωση της διάγνωσης και τον σχεδιασμό αποτελεσματικής αντιμετώπισης.
Είναι καλό να γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει ένα και μοναδικό τεστ αλλεργίας για όλους τους ασθενείς και όλες τις αλλεργικές παθήσεις (ή όλα τα αλλεργιογόνα) και ότι ορισμένες φορές τα τεστ μπορεί να είναι ψευδώς θετικά ή αρνητικά.
Γι’ αυτό, σε κάθε περίπτωση τα τεστ αλλεργίας πρέπει να κατευθύνονται και να ερμηνεύονται με βάση το ιστορικό του ασθενή από ειδικό αλλεργιολόγο.
Στη διάγνωση του άσθματος σημαντικές πληροφορίες προσφέρει η σπιρομέτρηση, ενώ στη χρόνια κνίδωση συνήθως δεν χρειάζεται να γίνουν τεστ αλλεργίας.
Φαρμακευτική αντιμετώπιση
Ανάλογα με την αλλεργική πάθηση και τη βαρύτητά της χορηγείται και η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, η οποία μπορεί να είναι μακροχρόνια.
Οι ασθενείς και ιδιαίτερα αυτοί με συχνά και σοβαρά συμπτώματα, πρέπει να έχουν πάντοτε μαζί τους τα φάρμακα τους και να τα χρησιμοποιούν με βάση τις οδηγίες του θεράποντος ιατρού.
Σε οξείες και σοβαρές αντιδράσεις (π.χ. αναφυλαξία, ασθματική κρίση) μπορεί να χρειαστεί εισαγωγή και παρακολούθηση σε ιατρικό κέντρο.
Αλλεργία με την πάροδο της ηλικίας: ένα ζήτημα ωριμότητας
Από την παιδική ηλικία έως την ενηλικίωση, η αλλεργία εξελίσσεται τυχαία. Ανάλογα με το άτομο και το περιβάλλον του, οι αλλεργικές εκδηλώσεις μειώνονται, αλλάζουν… αλλά το αλλεργικό έδαφος δεν εξαφανίζεται.
Με την πάροδο του χρόνου, η αλλεργία μπορεί να εκδηλώνεται διαφορετικά στο ίδιο άτομο.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα συμπτώματα εξαφανίζονται εντελώς για αρκετά χρόνια.
Κατά την ενηλικίωση, οι αλλεργικές εκδηλώσεις μπορούν συνεπώς να παραμένουν ανενεργές ή να αλλάξουν.
Η εξέλιξη είναι δύσκολο να προβλεφθεί και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως το περιβάλλον και το ατοπικό οικογενειακό ιστορικό.
Η νεαρή ηλικία χαρακτηρίζεται από τροφικές και αλλεργίες στο δέρμα.
Οι αναπνευστικές αλλεργίες, όπως το άσθμα, αναπτύσσονται στη συνέχεια.
Δανάη Καραχάλιου – Καραγιάννη, Φαρμακοποιός
